Τα επαγγελματικά λύκεια (ΕΠΑΛ) ως προς τη σύλληψή τους αποτελούν μια λαμπρή ιδέα μέσα στο έρεβος της δημόσιας εκπαίδευσης: οι μαθητές και οι μαθήτριες να μαθαίνουν συστηματικά και εμπεριστατωμένα τέχνες που μπορούν στη συνέχεια να τους δώσουν επαγγελματική κατεύθυνση. Άλλωστε, πολλά από τα μαθήματα του εκπαιδευτικού προγράμματος των ΕΠΑΛ θα έπρεπε να περιλαμβάνονται και στο πρόγραμμα των γενικών λυκείων. Ωστόσο, από την ίδρυσή τους τα τεχνικά λύκεια έχουν λειτουργήσει ως η χωματερή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πλέον μπαίνουν στην πρωτοπορία για τη δημιουργία μιας πρότυπης στρατιάς ευέλικτης εργασίας με το θεσμό της «μαθητείας».
Ο θεσμός αυτός άρχισε να λειτουργεί από το Μάρτη του 2017. Στη λογική του δεν φαίνεται να έχει πρόβλημα. Πού άλλωστε θα μπορούσαν να μάθουν καλύτερα τα παιδιά μια τέχνη παρά στο χώρο της δουλειάς; Στην πράξη όμως συμβάλλει στον εργασιακό κανιβαλισμό που εντείνεται όλο και περισσότερο.
Σύμφωνα λοιπόν με τον θεσμό αυτόν, απόφοιτες και απόφοιτοι των ΕΠΑΛ μέχρι την ηλικία των 25 ετών μπορούν να δουλεύουν στο δημόσιο και σε επιχειρήσεις για εννέα μήνες με αμοιβή το 75 τοις εκατό του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη. Αυτό σημαίνει μεροκάματο 17,12 ευρώ μεικτά, δηλαδή 16,84 καθαρά. Από αυτό το ποσό, τα 6 ευρώ τα βάζει ο εργοδότης και τα 11 ευρώ χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ. Με λίγα λόγια, τα πολυτελή ξενοδοχεία της GRECOTEL που ανταποκρίθηκαν θετικά στο κάλεσμα, κάλυψαν θέσεις εργασίας για τη σεζόν 2017 με 135 ευρώ το μήνα (προφανώς δεν είναι τυχαίο που το πρόγραμμα άρχισε να υλοποιείται στο άνοιγμα της σεζόν)! Από την άλλη πλευρά, ρωτώντας σχετικά με το πρόγραμμα δεν καταφέραμε να μάθουμε το ακριβές ποσό της αμοιβής των μαθητευόμενων που πάντως φαίνεται να μην ξεπερνάει τα 300 ευρώ το μήνα.
Με το άνοιγμα της χρονιάς οι θέσεις στο θεσμό της «μαθητείες» διαφημίστηκαν ως «θέσεις εργασίας» (2.000 θέσεις για εφτά ειδικότητες για τη σχολική χρονιά 2017-18). Γιατί φυσικά αυτό είναι, καθώς καλύπτουν ανάγκες του δημοσίου και επιχειρήσεων σε εργατικό δυναμικό. Ο ΟΑΕΔ έκανε κάλεσμα σε εργοδότες και σπουδαστές. Το 75 τοις εκατό αυτών των θέσεων θα έδινε φτηνούς εργαζόμενους στο κράτος, καλύπτοντας ανάγκες στον δημόσιο τομέα, ενώ το 25 τοις εκατό θα απορροφούνταν από ιδιωτικές επιχειρήσεις, ποσοστό επρόκειτο να αυξηθεί στη συνέχεια. Το Υπουργείο Εργασίας πανηγύριζε που 100 σχολεία και 1.200 άτομα «αγκάλιασαν το θεσμό», και ευελπιστεί με τη βοήθεια των Επιμελητηρίων να πολλαπλασιάσει τον αριθμό των φτηνών εργατών που παράγει. Ήδη εφαρμόζεται η «μαθητεία» και στα ΙΕΚ. Στο σποτάκι μάλιστα για τη «μαθητεία» παρουσιάζεται αυτό το μέτρο ως ελκυστικότερη επιλογή από τις σπουδές σε ΑΕΙ και ΤΕΙ, καθώς εξασφαλίζει «απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας, ασφάλιση, εργασιακά δικαιώματα και αμοιβή». Στην πραγματικότητα το κράτος δημιουργεί μια στρατιά ανακυκλούμενων φτηνών και αναλώσιμων εργατών που μοιραία συμπιέζουν τα μεροκάματα προς τα κάτω και αυξάνουν την εργασιακή επισφάλεια.
Οι απόφοιτοι και οι απόφοιτες του ΕΠΑΛ αποκτούν πτυχίο ειδικότητας επιπέδου 4. Με τη «μαθητεία» το αναβαθμίζουν σε επιπέδου 5. Επιπλέον η «μαθητεία» φαίνεται να είναι στα προαπαιτούμενα για να συμμετάσχουν οι ασκούμενες και οι ασκούμενοι στις εξετάσεις πιστοποίησης του Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ). Στο συνεχές κυνήγι χαρτιών και πιστοποιήσεων για μια καλύτερη θέση στον εργασιακό μεσαίωνα, οι απόφοιτοι και απόφοιτες των ΕΠΑΛ αναγκάζονται να πουλήσουν φτηνά την εργασία τους. Και ίσως αυτό να είναι και το κυριότερο που μαθαίνουν στη «μαθητεία»: να συμβιβάζονται με τα λίγα και να μη ζητούν περισσότερα.
Ως φυσική συνέπεια το σχολείο υποβιβάζεται σε μεσάζοντα μεταξύ των τοπικών επιχειρήσεων και των μαθητών, δίνοντας επιπλέον στους εκπαιδευτικούς ρόλο επόπτη εργασίας. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι μελλοντικά η τοπική αγορά θα έχει λόγο στη διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών των σχολείων. Οι λιγότερο δημοφιλείς ειδικότητες αναπόφευκτα θα εκλείψουν.
Στο πλαίσιο του γενικότερου εργασιακού κανιβαλισμού, οι επιχειρήσεις που μπαίνουν στο θεσμό της μαθητείας αντιμετωπίζονται ως ευεργέτες αντί για στυγνοί εκμεταλλευτές. Μέσα στη γενικότερη απαξίωση της εκπαίδευσης στα ΕΠΑΛ (και όχι μόνο), οι καθηγητές διαφημίζουν τις θέσεις μαθητείας ως λαμπρές ευκαιρίες. Ίσως μόνο οι ασκούμενες και οι ασκούμενοι να μην έχουν ψευδαισθήσεις: η «μαθητεία» χειροτερεύει και δεν βελτιώνει την ανεργία, αποτελεί εκμετάλλευση και όχι ευεργεσία. Και ο καθένας κι η καθεμιά παίρνει θέση και πράττει ανάλογα με το σε ποια μεριά βρίσκεται στην πλάστιγγα της εκμετάλλευσης.
